Onderschrift foto: Achter de auto de hoedenwinkel Foto: HGA
Tachtig jaar geleden lachen, zingen en dansen buurtbewoners op een overvol maar kaal Valkenbosplein. Nog steeds kunnen Trees, 89 jaar, en André, 87 jaar, hiervan getuigen. Als toen nog kleine kinderen van dameskapper André Bergholtz, om de hoek op de Laan van Meerdervoort 317, voelen zij zich op 5 mei 1945 vooral verlost van de ergste kou in de voorbije hongerwinter van 1944-1945.
Kou en honger
Trees vertelt zacht: “Wij aten thuis vooral koekjes van pulp van tulpenbollen en suikerbieten – die laatste waren best lekker. Op school kreeg je in je eigen kommetje een schepje soep uit grote melkbussen. In die lege bussen op straat staken magere kindertjes hun handjes die ze dan aflikten. Zelfs nu nog als ik aan hen denk, wil ik ze zo graag mijn kopje soep geven.” André legt stevig uit: “Pas in de laatste winter is het echt koud en raakt alles op. Als de bomen in de kachels zijn opgestookt en de boomzagers naar de Duitse Arbeitseinsatz zijn gedeporteerd, gaan wij kinderen ‘op sloop’: we halen balken en planken uit lege huizen langs de Atlantikwall, we peuteren houten blokjes met brandbaar teer onder de tramrails vandaan, we hakken houtsplinters van de stompen van de afgezaagde bomen en we schrapen stukjes teer van het schelpenpad in de middenberm. Alles wat maar wil branden, stoppen we in een Majo-kacheltje dat voor de trek bovenop de gietijzeren salamanderkachel staat. Die kachel staat los in de kamer met naar de schoorsteen een pijp met ijzeren doos waarop je pannen warm houdt. Zo halen we maximale warmte uit minimale brandbare rommel. En uit de draad van de afgesloten muurtelefoon kan je toch nog een klein lampje laten branden. Wekelijks mag je op de bon 400 gram brood kopen bij bakker Hus op het plein. Maar in het restaurant Sint Régis op de Ieplaan 2 zitten Duitsers met koekjes uit blikken. Soms jatten we die en smullen ze op in de schuilkelder in de Ieplaan.” Op 8 mei juicht André de Canadezen toe.
Bevrijding, maar niet voor iedereen
Trees Bergholtz herinnert zich die vijfde mei níet als haar ‘dag van de vrijheid’. Ook al was de meezinger ‘Trees heeft een Canadees’ niet aan haar als negenjarig meisje besteed, ze mag van haar vader ‘van-zijn-levensdagen-níet’ naar buiten. Verlangend kijkt zij van tweehoog naar het uitbundige feest op het Valkenbosplein. Andere buurtbewoners, bijvoorbeeld uit Nederlands-Indië, vragen zich af wanneer Japan zich overgeeft. Daar vallen eerst nog twee atoombommen en breekt in de kolonie een bloedige revolutie uit. Dichterbij in de Haagse Indigostraat slaat op het koude nieuwjaar 1945 een Duitse V2-raketbom in: naast tientallen doden en gewonden liggen van bijna 3000 gezinnen alle ramen aan diggelen. Het doet ons nu denken aan Oekraïense woonwijken. De oorlog is (nog) dichtbij.
Het verhaal van een Joods gezin
Het gaat om Louis de Leeuwe, 32 jaar, en Greet Dreese, 29 jaar, en hun kinderen Sjaak en Eli. Dit gezin is vanuit Amsterdam stilletjes in 1939 naar Den Haag vertrokken, waar Louis als ‘meneer Leleman’ als hoedenmaker op het Valkenbosplein werkt. Tot zij beiden in 1942 worden opgepakt en via kamp Westerbork in het Duitse vernietigingskamp Sobibor in 1943 worden vermoord. Die dag wachten twee Duitse soldaten voor de hoedenwinkel op de twee kinderen van 11 en 4 jaar, maar zij komen niet opdagen.
Veertig jaar later verzucht een vrouw op een bankje op het Valkenbosplein: “Wat is er toch van die twee kindertjes terecht gekomen? Elke keer dat ik hier ben, heb ik wroeging. Hadden we er niet meer aan moeten doen?”
Achteraf blijkt, dat een bevriend echtpaar deze kinderen in hun bloemenwinkel heeft verstopt en hen de volgende dag per trein naar familie in Wageningen gebracht. De kinderen overleven apart van elkaar op diverse onderduikadressen de Duitse bezetting. De jongste van de twee, in 2019 eenentachtig jaar, vertelt dan aan Tegelweetjes.nl* dat vergeten buurtgeschiedenissen ophaalt, dat deze gebeurtenis op het Valkenbosplein nog niet is beschreven. Nergens in het Haagse Gemeentearchief is het adres van Lelemans hoedenwinkel op het Valkenbosplein vindbaar. Totdat op een foto, op 8 mei 1945 gemaakt en in de Haagse Beeldbank bewaard, achter een aandachttrekkende auto met gewapende Binnenlandse Strijdkracht, de etalage van een hoedenwinkel te zien is: dit is Thomsonlaan 5A – hoek Ieplaan/Valkenbosplein. De hoedenwinkel lag dus naast restaurant Sint Régis waar Duitse bezetters koekjes uit blik aten en waar op Bevrijdingsdag de Delft/Dutch Swing College Band haar eerste uitvoering gaf.
Vertelling van Myrthe Cools*, Jolein en Herman Cools op 5 mei 2025 op het ValkenbosCultuurPlein.
