Daar waar we tegenwoordig moeten uitkijken voor het drukke stadsverkeer, was het vroeger nog een oase van rust: het Copernicusplein, vernoemd naar de Poolse arts, wiskundige en astronoom Mikołaj Kopernik bij ons beter bekend als Nicolaas Copernicus (19 februari 1473-24 mei 1543). Hij stelde dat de aarde om de zon draait en niet de zon om de aarde.
Rand van de stad
In de periode 1905 tot 1910 worden de winkels en huizen rond dit plein, dat dan nog aan de rand van Den Haag ligt, gebouwd. Iets verderop, voorbij de Fahrenheitstraat, is de stad nog onbebouwd. De royale panden zijn veelal voorzien van fraaie ornamentiek. De eerste winkels die zich rond het plein vestigen, zijn onder andere Blonk’s vleeschhandel op nr. 10, een filiaal van de landelijk opererende keten E. Noack in fijne vleeschwaren en conserven op nr. 9, drogisterij ‘De gekroonde valk’ op nr. 16, en op nr. 12 de Valkenboschboekhandel van M. de Hartogh.
Gevers Deynoot
Midden op het plein wordt een plantsoen aangelegd en een monument geplaatst. Het is ter ere van Jonkheer Mr. Dirk Rudolph Gevers Deynoot (1807-1877), medeoprichter van de Hollandsche Maatschappij van Landbouw, een organisatie ter bevordering van de bloei en het behartigen van de belangen van o.a. akker- en tuinbouw, veeteelt, zuivelbereiding en bloemteelt in Noord- en Zuid-Holland. Het kunstwerk stond eerder op de hoek Oude Haagweg/Gevers Deynootstraat (vanaf 1967 Buitentuinen). Gevers Deynoot had daar tot zijn dood gewoond op de buitenplaats Rusthoek. Het monument stond daar op particulier terrein, was slecht onderhouden en in verval geraakt. De familie bood het daarop aan de gemeenteraad van Den Haag aan, met het verzoek het op het Copernicusplein te plaatsen.
Terug naar Loosduinen
Hoewel vanuit de gemeenteraad het idee wordt geopperd om het monument te plaatsen op de hoek Fahrenheitstraat/Loosduinseweg, wordt uiteindelijk toch de wens van de familie gerespecteerd. Het monument wordt op zijn nieuwe plek zonder ceremonieel in gebruik genomen. Op deze nieuwe locatie is het monument echter ook geen lang leven beschoren. Plantsoen en zuil moeten plaatsmaken voor het toenemende verkeer. In 1928 wordt het monument dan ook ontmanteld en gaat het weer terug naar Loosduinen, maar nu naar het Burgemeester Françoisplein. Tot op de dag van vandaag is het daar te bewonderen.
Buste Copernicus
Hoewel Copernicus dan wel niet prominent op het plein staat, houdt hij er toch een wakend oog op. Zijn levensgrote buste staat voor zeer lange tijd op een scheidingsmuur van de balkons van de huizen aan Copernicusplein 9 en 10. Copernicusplein 9 en 10 waren panden ter verhuur gebouwd voor Batavus Bernardus Felix, handelsreiziger en sigarenhandelaar. Felix is dan afkomstig uit Amsterdam alwaar hij zijn sigarenzaak te koop heeft gezet. Gelijktijdig met de bouw van deze zeer rijkversierde huizen krijgt de buste hier een plek. De dakrand is voorzien van twee fraaie tegeltableaus en siermetselwerk, dat helaas bij een gevelwijziging in 1948 voor een groot deel verloren gaat. In tegenstelling tot het zuil-monument wordt de buste van Copernicus wel feestelijk onthuld. Op 14 juli 1908 verzamelen zich enkele honderden buurtgenoten en wordt het beeld onder muzikale omlijsting van een zevenmans orkest vrijgegeven. Na een verhandeling van de heer Felix over Copernicus, wordt de koperkleurige buste met het wegtrekken van een groen laken onthuld en met een krans omhangen door de vervaardiger, de heer Antheunis. Beeldhouwer Henri Fredericus Antheunis vestigt zich in 1893 in Den Haag en begint en beeldenbedrijf. Ook enkele van zijn zonen zijn beeldhouwer. Onbekend is wie van de familie precies de maker is van de buste. Ter verhoging van de feestvreugde worden het Poolse en Nederlandse volkslied gespeeld. Grappig genoeg woont Felix zelf aan de andere kant van het plein op Edisonstraat 83 waar hij ook zijn sigarenwinkel genaamd “Toko Roko” heeft. Als hij op zijn eigen balkon staat kan hij Copernicus bijna ´recht in de ogen´ kijken.
In maart 1965 maakt fotograaf Walter de Maar, werkzaam voor de krant Het Vaderland, een serie foto’s van beelden ‘op hoogte’. Ook de buste op het Copernicusplein wordt hier op de gevoelige plaat vastgelegd. Anno 2021 is het Copernicusplein alweer jaren ontdaan van deze buste.
Weet u wat er met het beeld gebeurd is?
Of wilt u ons archiefteam komen versterken?
Mail ons dan: weimarchief@gmail.com.
Tekst: Weimarchief
Foto’s: Haags Gemeentearchief
Je moet ingelogd zijn om een reactie te plaatsen.