Bewoners van ReVa Groen en Duurzaam Cultuur, Sport en Religie Zorg, Hulp en Welzijn Veiligheid en Verkeer Wonen, Leren en Werken Gemeente en Politiek Geschiedenis van ReVa

Heike Kamerlingh Onnes: man van het absolute nulpunt

Straatnamen en hun naamgever

Ingeklemd tussen de Noorderbeekdwarsstraat, de Noorderbeekstraat, de Réaumurstraat en de Vinkensteynstraat ligt het Kamerlingh Onnesplein. Wie was Kamerling Onnes eigenlijk?

Hoogleraar

Heike Kamerlingh Onnes (1853-1926) was de oudste zoon van Harm Kamerlingh Onnes en Anna Gerdina Coers. Zijn vader was een welgesteld dakpannenfabrikant, zijn moeder een kunstzinnige huisvrouw. Kamerlingh Onnes kon goed leren en in 1870 ging hij wiskunde en natuurkunde studeren in Groningen. Hij werkte een tijd in Delft en in 1882 werd hij hoogleraar experimentele natuurkunde in Leiden. Daar leidde hij een wetenschappelijk laboratorium, waar hij onderzoek deed naar de eigenschappen van stoffen bij extreem lage temperaturen. Zijn grote droom: helium vloeibaar maken.

Koudefabriek

Om zijn droom waar te kunnen maken, bouwde hij een koudelaboratorium in Leiden, dat meer weghad van een geheimzinnige fabriek, vol buizen, kranen, gasflessen, lawaaiige pompen, dreunende motoren, instrumenten en toestellen. Het kostte hem enkele honderdduizenden guldens, een enorm vermogen in die tijd. Problemen met de vergunningen zorgden voor jarenlange vertraging. De gemeente was bang voor ontploffingsgevaar. Dat lag gevoelig, want het laboratorium lag recht tegenover de plek waar in 1807 een kruitschip ontplofte, waarbij zo’n 220 huizen compleet verwoest werden.

Koudste plekje op aarde

Op 10 juli 1908, hartje zomer, was het in Leiden zo koud als het nog nergens ooit was geweest. Op die dag lukte het Kamerlingh Onnes om helium te vloeibaar maken op -269 graden Celsius, vlak boven het absolute nulpunt van -273,15 Celsius. Kouder dan dat kan niet, want dan staan de atomen en moleculen stil. De ontdekking leverde het Leidse lab de bijnaam ‘koudste plekje op aarde’ op. Op 10 december 1913 ontving Kamerlingh Onnes de Nobelprijs voor zijn onderzoek naar de eigenschappen van materie bij lage temperaturen.

Supergeleiders

Kamerlingh Onnes deed later nog een belangrijke ontdekking. Tijdens een onderzoek naar de weerstand van kwik in 1911, ontdekte hij dat materialen bij een zeer lage temperatuur hun weerstand verliezen tegen elektrische stroom. Ze worden dan supergeleidend. Deze ontdekking staat aan de basis van allerlei belangrijke toepassingen, zoals supergeleidende magneten in deeltjesversnellers, kernreactoren en MRI-scans.
Overigens trok Kamerlingh Onnes met zijn ontdekkingen veel beroemde wetenschappers naar Leiden. In 1901 vroeg Albert Einstein, die toen net afgestudeerd was, aan Kamerling Onnes of hij niet zijn assistent mocht worden. Dat gebeurde toen niet, maar in 1920 werd Einstein bijzonder hoogleraar in Leiden op voorspraak van Kamerlingh Onnes. Zijn beroemde apparaten zijn trouwens nog steeds te bezichtigen in Museum Boerhaave in Leiden.

Kamerlingh Onnesplein – foto Annemarie Piersma

Foto: (zwart-wit) Wikipedia