Bewoners van ReVa Groen en Duurzaam Cultuur, Sport en Religie Zorg, Hulp en Welzijn Veiligheid en Verkeer Wonen, Leren en Werken Gemeente en Politiek Geschiedenis van ReVa

Herinnering aan Emma, 130 jaar regentes (1890-2020)

Regentes Emma 1880, door Wollrabe

Te jong, buitenlands, onbetrouwbaar, niet capabel om staatshoofd te zijn. Dat was hoe over regentes Emma (1858-1934) werd gedacht toen haar man Willem III in 1890 overleed terwijl zijn enige dochter Wilhelmina amper tien jaar oud was. Hoe heeft Emma dit beeld radicaal weten te kantelen? Tegenwoordig staat zij bekend als de moeder des vaderlands, de hoedster van de dynastie.

Willem III
Om dat te begrijpen is het goed om te weten dat de dood van Willem III een politieke crisis was. Willem III was geen prettige koning geweest. Hij had zich autocratisch en eigenzinnig opgesteld. Vervreemd van politici en zijn adviseurs nam hij het niet zo nauw met de nieuwe grondwet. Daarnaast had hij geen oog voor het koningshuis als het nationaal symbool. Emma wilde deze crisis te boven komen en de waardigheid van de troon herstellen.

Boven de partijen
Dat bleek voor Emma een lastige taak. Want wat was nu precies dat Nederlandse koningschap? De grondwet was nieuw en de macht van de koning was nog niet volledig uitgekristalliseerd. Het was Emma die dit voor het eerst goed wilde doen. Zij leerde de grondwet goed kennen en begreep dat het staatshoofd boven de partijen moest staan. De minister van Buitenlandse Zaken, W.H. Beaufort schreef in 1901: “Zij was zeer constitutioneel en vatte de verantwoordelijkheid van haar ministers zeer juist op.” Daarnaast viel Emma op door “haar buitengewone tact en de wijze waarop zij iedereen met grote aandacht gade sloeg” (Irène Diependaal, 2013). Dit is het gedachtegoed waarmee Wilhelmina was opgegroeid. Boven de partijen staan en zich richten tot het volk.

Geliefd
Dat volk had hun koning al jaren niet gezien, de band moest worden aangehaald en Wilhelmina en Emma gingen dus het land in. Met veel luister werd het aanzien van de Oranjedynastie hersteld door twee jonge vrouwen. Dat was de radicale ommezwaai waardoor Emma zo geliefd is geworden. Dat zie je vandaag de dag nog steeds. In Den Haag zijn er straten, pleinen, gebouwen en hele wijken naar haar vernoemd. Toch was er bij de inhuldiging van Wilhelmina in 1898 nog geen monument. Het eerste monument moest in Den Haag komen te staan en dan wel op het Regentesseplein. De bewoners van het plein loofden in 1897 een prijsvraag uit voor de bouw van dat monument.

Monument
Er waren eisen voor het monument. Het moest: “[…] uiting geven aan het gevoel van dankbare erkenning van hetgeen Hare Majesteit de Regentes voor het Nederlandsche volk heeft verricht; dit gevoel wenscht men te uiten op een feestelijk oogenblik, als het volk zijne jeugdige Koningin den troon ziet bestijgen”. Wat de jury daarmee bedoelde was dat het geen grafmonument moest zijn. Daarnaast moest het monument: “in harmonie met de omgeving [zijn], waarin [het] ligt opgesloten, dat het tot versiering van de omgeving moet strekken en door fraai silhouet het oog trekt, waar nadere beschouwing de beteekenis doet kennen.” (Bouwkundig weekblad, 1897). In 1902 kozen buurtgenoten voor het plan van Arend Odé. Er werd geld ingezameld door alle Hagenaars. Op 23 september 1905 was de onthulling.

Tekst: Weimarchief
Foto: Abraham Gips werkt aan de gedenknaald – Haags Gemeentearchief