Op de hoek van de Laan van Meerdervoort en de Beeklaan staat op de gevel van het huidige Fränklin met grote letters ‘ ‘s Gravenhaagsche Melkinrichting de Sierkan’. Nog geen 100 meter verder aan de overkant van de straat, Beeklaan 377, is de gevel versierd met ‘Naamlooze Vennootschap Melkinrichting De Landbouw’. Twee melkinrichtingen vlak bij elkaar? Wat was eind 19e eeuw aan de hand met die later in sommige kringen zo verguisde ‘witte motor’?
Schapenhersenen
Op het eind van de 19e eeuw maakt een aantal mensen zich zorgen om de kwaliteit van de melk. Dat is terecht: de melk wordt vaak aangelengd met (onzuiver) water. Om het goedje toch op onvervalste melk te laten lijken voegt men regelmatig gemalen schapenhersenen en lijnolie toe en dan nog een handje soda om de verzuring tegen te gaan.
Om een voorbeeld te geven van die ondeugdelijke situatie: bij wet wordt in Amsterdam in 1879 geregeld dat melk voortaan enkel verdund mag worden met duin- of loodvrij regenwater, met een maximum van 12 liter water op 30 liter melk. Bijna een derde wat je drinkt is water. Kortom, eind 19e eeuw is melk melk niet meer.
Hygiëne
Als zijn chemische fabriek in de nacht van 15 mei 1878 aan de Nieuw Havenstraat afbrandt, begint Johannes Mouton, een maatschappelijk betrokken apotheker én doctor in de wis- en natuurkunde een jaar later op diezelfde plek samen met Theo Koentz een eigen melkfabriek, de ’s Gravenhaagsche Melkinrichting De Sierkan. Door strenge controle op het vee, op de boerderij, op het vervoer naar de melkfabriek en door uiterste hygiëne op de melkfabriek kan De Sierkan garant staan voor kwaliteitsmelk.
Omdat de uitdijende stad steeds meer weilanden opeist, verzamelt De Sierkan de melk buiten de stad, vandaar gaat het per boot naar de melkfabriek. Via een groot aantal melkuitgiftepunten komt die melk dan tenslotte bij de consument. Rond 1930 telt Den Haag meer dan 50 van deze Sierkan-uitgiftepunten. Verder heeft de Sierkan in 1930 onder meer drie eigen boerderijen waaronder een modelboerderij bij Kerketuinen waar ook speciale melk voor kinderen werd gemaakt. En dan nog twee grote melkfabrieken, 51 winkels, 4 kiosken (’s zomers) en in Scheveningen 3 strandtenten.
Keizerstraat
Melkproductie en melkdrinken wordt ‘hot’ en eind 19e eeuw zijn er verschillende maatschappijen die in melk handelden, zoals bijvoorbeeld melkinrichting van Grieken. (“Voor gezonden en zieken, melk van Van Grieken”). In de Keizerstraat in Scheveningen
is aan de architectuur mooi te zien, welk een furore al die bedrijven maken. Keizerstraat 12 is zelfs nu nog een uiterst luxueus pand van Sierkan. Keizerstraat 45, er schuin tegenover, daar zie je nog op de gevel ‘Mij. Neerlandia Melkinrichting en salon.’ In beide panden zitten dan Haagse dames van gegoede stand achter de etalage: zie ons het eens goed hebben met ons glas melk. En ook in ReVa zijn melksalons, zoals bijvoorbeeld de melksalon van De Sierkan aan het Valkenbosplein. Trouwens, is dat bouwfoutje helemaal linksboven op die gevelversiering van De Sierkan je wel eens opgevallen?
De Landbouw
In 1899 is een aantal boeren zo ontevreden over de prijs die ze voor hun melk ontvangen dat ze een eigen melkinrichting beginnen, ‘De Landbouw’. In 1900 ontwerpt architect Mutters voor hen een melkfabriek aan de Gedempte Gracht 16-18. Ze bouwen een fabriek met winkel en melksalon en al in 1920 heeft De Landbouw meer dan 20 filialen door de stad verspreid. Een van die winkels is op de hoek van de Stephensonstraat en de Beeklaan, zoals nog duidelijk zichtbaar is aan de geveltekst tekst ‘Naamloze Vennootschap Melkinrichting De Landbouw’. Boven de toegangsdeur bij de erker zien we op een tafereeltje van aardewerkfabriek Rozenburg een boerenerf, een boerin die met melkkannen sjouwt, een bloemrijke wei en een tevreden boer die een koe melkt.
Joris Driepinter
Door schaalvergroting zijn de Haagse melkinrichtingen verdwenen. De hausse aan melk is anno 2019 voorbij, daar hebben Joris Driepinter, ‘Neem per man steeds driekwart kan’, de M-brigade, ‘Melk voor de klas’ en ‘Met Melk Meer Mans’ niks aan kunnen veranderen. Ook de veeboeren zitten er trouwens niet meer zo tevreden bij. Wat rest is een aantal gevelversieringen op panden die ons herinneren aan deze bloeiende melkperiode.
Je moet ingelogd zijn om een reactie te plaatsen.