Bezoekers van stadstuin Emma’s Hof aan de Galileïstraat lopen er ongetwijfeld vaak gedachteloos langs: het kunstwerk van August Klawer dat aan de muur links meteen na de ingang hangt. Dat gedachteloze is jammer, want het werk maakt deel uit van de bijzondere geschiedenis van de plek.
Patronaatsgebouw St Agnes
Aan de Beeklaan staat sinds 1903 de Agneskerk, en daarbij hoort, we spreken over de beginjaren van de vorige eeuw, een bloeiend parochieleven. Pastoor C. Vermeulen en het parochiebestuur ijveren voor een gebouw, niet te ver verwijderd van de kerk, waar alle katholieke verenigingen uit de buurt onderdak kunnen vinden. De ruimte wordt gevonden op de plaats waar nu Emma’s Hof is. Op 21 maart 1921 zegent de deken van Rotterdam ‘Patronaatsgebouw St. Agnes’ in: er is een feestzaal, een gymnastieklokaal, kantoren, vergaderruimtes en zelfs een kegelbaan. De eerste jaren zijn er in de feestzaal tal van toneel- en muziekuitvoeringen en de jeugd komt hier bij elkaar voor allerlei vormen van verantwoorde katholieke vrijetijdsbesteding. In de hal van dit patronaatsgebouw hangt een gipsen gevelreliëf van de kunstenaar August Klawer.
Ongewild multifunctioneel
Al vrij snel gaat het minder goed met het patronaatsgebouw. In 1927 moet de parochie het verpachten, de gemeente trekt substantiële subsidies in, lagere scholen in de buurt krijgen betere gymzalen en laten het patronaatsgebouw dus links liggen en in 1933 biedt de parochie het gebouw te koop aan. In de jaren erna worden er enkele maanden militairen in gelegerd, wordt het uitgiftepunt van gaarkeukens, komt er een afdeling in van het Ministerie van Defensie en wordt het opslag voor een groothandel in elektronica en dat is nog maar een selectie van alle bestemmingen in de loop der jaren. In 1975 koopt John Kristalijn het pand en vestigt er een boksschool. In 2008 verschijnen er plannen om na de sloop van de boksschool 12 woningen in het gebied neer te zetten, maar initiatieven vanuit de buurt zorgen dat er een park komt: Emma’s Hof. En de buurt zorgt er ook voor dat het kunstwerk van August Klawer behouden blijft.
August Klawer
August, zoon van een schoenmaker, is op 5 maart 1883 in Rotterdam geboren. Op 18-jarige leeftijd verhuist hij naar Düsseldorf, waar zijn oudste broer Johannes werkt als steenhouwer. In Düsseldorf volgt hij een opleiding tot beeldhouwer. In 1907 trouwt hij en in 1908 verhuizen ze naar Den Haag. Hij is een tijdlang leerling van Louis Stracké, een kunstenaar die voornamelijk dieren tot onderwerp neemt. Klawer werkt in de Van der Vennestraat 112, in een atelier dat hij samen runt met zijn leerling George Graff. Van 1917 tot 1925 werkt de flamboyante Klawer in zijn nieuwe atelier aan de Da Costastraat. Na WO-II werkt hij een tijdlang voor Meubelfabriek H.P. Mutters. In 1969 overlijdt hij in Den Haag op 86-jarige leeftijd.
Hoogtevrees
Klawer is een katholiek kunstenaar in de tijd van verzuild Nederland. In 1923 neemt Klawer deel aan de restauratie van de Oude Kerk te Delft, hij ontwerpt verschillende houten decoraties van schouwen in Haage woonhuizen en voert die ontwerpen vervolgens ook uit. Hij is verantwoordelijk voor de guirlandes onder de ramen van hotel/restaurant ‘t Goude Hooft en wordt als kunstenaar ingezet bij de Arnhemse Indische tentoonstelling in 1928. Midden jaren ’50 heeft hij een belangrijke rol bij de restauratie van het plafond van de schuilkerk aan de Juffrouw Idastraat. Dat laatste zal hem niet zijn meegevallen, want Klawer heeft enorme last van hoogtevrees. In de Galileistraat 122 zie je nog een gevelsteen van zijn hand: de familie Duijvestein. Moeder duif met zes duifjes in het nest en vader duif die net over de rand kijkt. En, zoals gezegd, hij ontwerpt de gipsen plaquette voor het Patronaatsgebouw St. Agnes.
Paniek
Bij de plaatsing van die plaquette in de hal gaat het mis: ze breekt in tweeën. August schrikt, staat aan de grond genageld, raakt overstuur en de tranen stromen over zijn wangen. Gelukkig kan het snel vakkundig worden gerestaureerd.
De gevelsteen in Emma’s Hof
Het werk hangt anno 2019 aan de muur bij de ingang van Emma’s Hof. Het is in beton gegoten, zodat het buiten kan hangen. Het bestaat uit drie delen. Op het smalle linker paneel herkennen we zonder enige moeite de Agneskerk, boven de kerk een cirkel met daarin, tsja, een (volgeladen?) boot op de golven. De Ark van Noach? En boven de boot, is dat een vis? Op dit paneel helemaal linksonder is het werk gesigneerd.
Het rechter paneel stelt zo goed als zeker het orgel van de kerk voor. Ook hier weer een cirkel bovenin met een zeilschip met vier figuurtjes op de achterplecht. Het doet wat denken aan boten die in vroeger tijden op de Nijl voeren.
Het middenpaneel
Op het middenpaneel een grote cirkel. Een kruis verdeelt die cirkel in vier segmenten, met daarin de activiteiten die in het patronaatsgebouw plaatsvinden. Linksboven een schrijvende jongen aan een lessenaar. Rechtsboven een jongen die bezig is met handenarbeid. Of is hij aan het metselen? Of brood aan het kneden?
Linksonder een jongen die aan het sporten is in de gymzaal van het patronaatsgebouw. Rechtsonder een meisje tijdens handwerken. Of doet ze iets met bloemen? Of is ze aan het werk tijdens de kookles? Het lijkt alsof er grote vlammen uit haar hand komen.
En dan hebben we ook nog de afbeeldingen in de vier hoeken die buiten de cirkel vallen. Het is moeilijk herkenbaar, maar het zou best kunnen dat Klawer hier de vier evangelisten heeft afgebeeld: De leeuw van Marcus, de stier van Lucas, de adelaar van Mattheus en de engel van Johannes. Toegegeven, enige fantasie heb je wel nodig om de leeuw en de stier te herkennen.
Oproep
Veel vragen over de details van dit kunstwerk. Wij roepen lezers van KonkreetNieuws op om een dezer weken dit werk van August Klawer uitgebreid te bekijken. Laat het ons weten als u suggesties hebt wat een en ander zou kunnen betekenen.
(Dit artikel kon tot stand komen dankzij de medewerking van Kees en Jaap Duijverstein en Holke Wierema. Ook het familiealbum Klawer van Henk de Greef uit 2010 leverde de nodige informatie op.)